Czy podpisanie aneksu do umowy kredytu frankowego zamyka drogę do sądu?

Wejście w życie tzw. ustawy antyspreadowej (ustawy z 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. z 2011 r. Nr 165, poz. 984) spowodowało, że wiele banków podpisało ze swoimi klientami aneksy, na mocy których wprowadzono możliwość spłaty kredytu bezpośrednio w walucie lub uściślono zasady ustalania kursu franka szwajcarskiego, według którego spłacane są raty w złotych.

Mimo podpisania tego typu aneksu kredytobiorcy nadal mogą bronić swoich praw w sądzie i domagać się stwierdzenia nieważności umowy lub bezskuteczności niektórych jej postanowień.

Po pierwsze ocena postanowień umowy kredytu frankowego jest dokonywana na chwilę zawarcia umowy, co zostało już wielokrotnie potwierdzone w orzecznictwie.

Według zasad przewidzianych w art. 3851 k.c. ocena, czy umowa zawiera niedozwolone postanowienia powinna uwzględniać stan istniejący w chwili jej zawarcia. Taki wniosek wypływa również z art. 4 ust. 1 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. UE L z 21 kwietnia 1993 r., dalej: „dyrektywa 93/13”).

W uchwale 7 sędziów z dnia 20 czerwca 2018 r. Sąd Najwyższy stwierdził, iż istotne jest przeprowadzenie kontroli incydentalnej wzorca w chwili zawarcia umowy, a nie jej wykonywania (III CZP 29/17).

Ponadto w wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 19 czerwca 2019 r. (I ACa 250/19) stwierdzono: W przedmiotowej sprawie jednak, zakres, jakiego dotyczy owa „sankcja niezwiązania” jest tak znaczny, że nie pozwala mówić o istnieniu ważnej umowy, jako źródle zobowiązania (i oceny tej nie może zmienić zawarte następczo przez strony porozumienie w aneksie z dnia 28 maja 2014 r., jako nie dokonane w celu „wyjścia z abuzywności”). Na niemożność utrzymania umowy w sytuacji, w której klauzula ryzyka walutowego określa główny cel umowy zwrócił też uwagę (…) w wyroku z 14 marca 2019 r. w/s C- 118/17 Z. D. przeciwko (…) Bank Hungary Z. (pkt 52).

Podobnie stanowisko wyraził UOKiK w odpowiedzi na najczęstsze pytania konsumentów z dnia 10.07.2017 r. (https://finanse.uokik.gov.pl/chf/kredyty-hipoteczne-wyrazone-w-walutach-obcych-dzialania-uokik-odpowiedzi-na-najczestsze-pytania-konsumentow/): Należy podkreślić, że zawarcie przez strony aneksu w związku z art. 4 ustawy antyspreadowej nie będzie mieć znaczenia dla skutków stosowania klauzul abuzywnych, które wystąpiły przed jego zawarciem. Niewiążąca natura postanowień abuzywnych ma bowiem charakter pierwotny, tym samym konsekwencje stosowania takiego postanowienia w postaci np. nieważności umowy będą występować od samego początku. Skoro sama umowa miałaby być nieważna, to nie ma możliwości jej modyfikacji. Podobnie w przypadku skutku w postaci bezskuteczności klauzuli – jeśli bank wykonywał uprawnienia wynikające z klauzuli abuzywnej od momentu zawarcia umowy, konsument ma możliwość  dochodzenia roszczeń wynikających z tego tytułu.”

W wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 5 stycznia 2018 r. (XXV C 1459/17) stwierdzono:

W szczególności zawarty aneks nie usuwa pierwotnej przyczyny uznania całej umowy za nieważną, tj. niedozwolonego charakteru zawartych w niej postanowień dotyczących indeksacji kredytu. Przede wszystkim umożliwienie kredytobiorcy spłacania należności, od pewnego momentu wykonywania umowy, bezpośrednio we frankach szwajcarskich nie usuwa źródła abuzywności, jakim jest nierównomierne rozłożenie ryzyka kursowego.

Po drugie zbadania wymaga sama treść aneksu, gdyż najczęściej nie precyzuje on w wystarczającym stopniu mechanizmu indeksacji/denominacji. W wielu przypadkach nawet po dokonaniu przez strony zmiany umowy kredytowej nadal pozostają w mocy postanowienia przyznające bankowi prawo do stosowania przy ustalaniu wysokości rat kursu kupna waluty zgodnie z Tabelą obowiązującą w tym właśnie banku. Najczęściej w aneksie wprowadza się jedynie ogólne reguły, według których bank będzie ustalał ten kurs, jednakże poziom niesprecyzowania tych zasad faktycznie nadal pozostawiał bankowi znaczną dowolność w tym względzie.

Taka pozorna zmiana umowy nie powoduje wyeliminowania z niej postanowień niedozwolonych i pozostaje bez wpływu na możliwość podważenia w sądzie umowy kredytu frankowego.

Opublikowany przez:
Katarzyna Piętka

Kancelaria Radcy Prawnego