Środki dowodowe służące wykazaniu rozporządzenia przez małżonka środkami pieniężnymi należącymi do majątku wspólnego małżonków

Zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak i po jego ustaniu może zdarzyć się sytuacja, że jeden z małżonków wyda środki pieniężne należące do majątku wspólnego małżonków, a więc środki które są wspólną własnością małżonków. W takiej sytuacji drugi małżonek może mieć prawo do domagania się stosownego rozliczenia.

Co jednak zrobić w sytuacji, gdy pokrzywdzony małżonek nie ma dostępu do rachunku bankowego, na którym zgromadzone były środki pieniężne należące do majątku wspólnego małżonków, a w postępowaniu sądowym musi przedstawić dowody potwierdzające wydatkowanie przez drugiego małżonka wspólnych środków pieniężnych?

Zgodnie z art. 105 ust. 1 pkt 2 lit. d) Prawa bankowego „Bank ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową wyłącznie na żądanie sądu w związku z prowadzonym postępowaniem spadkowym lub o podział majątku między małżonkami albo prowadzoną przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy sprawą o alimenty lub o rentę o charakterze alimentacyjnym.”

Z powyższego wynika, że pokrzywdzony małżonek sam nie będzie mógł uzyskać informacji stanowiącej tajemnicę bankową, np. o przepływach środków pieniężnych na rachunku bankowym, na którym znajdowały się środki wspólne małżonków, ale z żądaniem udzielenia takiej informacji będzie mógł wystąpić w postępowaniu o podział majątku między małżonkami sąd.

Wskazać jednak należy, że w doktrynie obecny jest pogląd, wyrażony m. in. w artykule Arkadiusza Monkiewicza „Dostęp sądu do informacji objętych tajemnicą bankową w postępowaniu cywilnym”, który ukazał się w Studiach Prawnoustrojowych nr 26, 157-169 w 2014 r., którego autor wskazuje, że „Wątpliwości wywołać może sformułowanie, że chodzi o sprawy o podział majątku między małżonkami. Literalna wykładania tego przepisu wyłącza z jego zastosowania sprawy o podział majątku toczące się pomiędzy byłymi małżonkami, a zatem wszystkie sprawy o podział majątku wspólnego prowadzone po orzeczeniu rozwodu. Trudno jednak znaleźć jakiekolwiek rozsądne uzasadnienie do wyłączenia tego katalogu spraw z możliwości żądania wiadomości konfidencjonalnych. Kierując się jednak zasadą racjonalnego ustawodawcy, uznać należy to za zabieg celowy. Nie można bowiem w drodze wykładni zrównywać pozycji małżonków z pozycją prawną byłych małżonków, podobnie jak np. uprawnień właścicieli rzeczy nie możemy uznać za analogiczne do uprawnień byłych właścicieli.”

Mając na względzie powyższe wskazać należy, że w postępowaniu o podział majątku między małżonkami sąd powinien otrzymać od banku informacje objęte tajemnicą bankową, jednak w postępowaniu o podział majątku między byłymi małżonkami, bank ewentualnie będzie mógł bronić się zarzutem, że przepis nie przewiduje zwolnienia z tajemnicy bankowej w sytuacji, gdy postępowanie toczy się między byłymi małżonkami.

Nadmienić należy także, że w sytuacji gdy zachowanie małżonka rozporządzającego środkami należącymi do majątku wspólnego małżonków wyczerpie znamiona przestępstwa, np. przywłaszczenia, o którym mowa w art. 284 kodeksu karnego, to w takiej sytuacji bank na podstawie art. 105 ust. 1 pkt 2 lit) b Prawa bankowego ma obowiązek udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową wyłącznie na żądanie sądu lub prokuratora m. in. w związku z toczącym się postępowaniem o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe przeciwko osobie fizycznej będącej stroną umowy zawartej z bankiem, w zakresie informacji dotyczących tej osoby fizycznej, a także w zakresie zawarcia z osobą fizyczną, prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej umowy o wykonywanie czynności bankowych, w celu weryfikacji zawarcia takich umów i czasu ich obowiązywania.

Dodatkowo, zgodnie z art.  106b ust. 1 Prawa bankowego, poza przypadkami określonymi w art. 105 i art. 106a, prokurator prowadzący postępowanie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe może żądać od banku, osób zatrudnionych w banku oraz osób, za pośrednictwem których bank wykonuje czynności bankowe, udzielenia informacji stanowiących tajemnicę bankową jedynie na podstawie postanowienia wydanego na jego wniosek przez właściwy miejscowo sąd okręgowy.

W efekcie, w postępowaniu karnym brak jest ograniczenia, że sąd może żądać od banku ujawnienia tajemnicy bankowej w związku z postępowaniem o podział majątku między małżonkami, jednak zgodnie z orzecznictwem instytucja z art. 106b Prawa bankowego ma charakter wyjątkowy, a prokurator składający wniosek do sądu powinien wykazać, że w danej sprawie zachodzi sytuacja szczególna, uzasadniająca zastosowanie przedmiotowej instytucji, a więc wskazanie, iż udzielenie zgody na tym etapie postępowania jest konieczne dla osiągnięcia celów postępowania karnego, natomiast sąd, rozpoznając taki wniosek i mając na względzie wyjątkowy charakter tego instrumentu, winien wnikliwie te okoliczności zbadać, a więc ustalić, czy w sprawie konieczne jest stosowanie tego przepisu wyjątkowego, dotyczącego materii chronionej zakazami dowodowymi, czy też prokurator może zgromadzić niezbędne dowody bez potrzeby uchylania tajemnicy bankowej (patrz: Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 22 października 2008 r., sygn. akt II AKz 508/08).